De ironische utopie

beschouwingen,Theatermaker — simber op 27 mei 2013 om 10:32 uur
tags: , , ,

En ineens steekt het utopisme opnieuw de kop op. Theatermakers kweken als een soort kolchoz zelf groente (Dood Paard en De Warme Winkel), bouwen nieuwe steden (Maas), luisteren naar utopische speeches (Laura van Dolron) of stichten een totaal nieuwe samenleving (Wunderbaum). Waar komt deze drang naar een betere wereld op de podia ineens vandaan? En hoe verhoudt dit nieuwe utopisme zicht tot de diepgewortelde ironie die de huidige generatie theatermakers kenmerkt?

De sla wil maar niet opkomen. Meer dan een paar iele sprietjes steken er niet uit de donkerbruine aarde. “Het is ook eigenlijk te warm voor sla. Sla houdt van kou: 8 á 9 graden.” Hier spreekt geen tuinder op zijn akkerweide, maar toneelspeler Kuno Bakker van Dood Paard. Samen met collega Manja Topper en Jeroen De Man en Vincent Rietveld van De Warme Winkel loopt hij rond in de voormalige mediatheek van het TIN, op de eerste verdieping van een oude bank aan de Sarphatistraat.

De balie is vol met aarde gestort, in de neergelegde boekenkasten groeien nu voorzichtig aardappelen en bonen en in de plastic displays waar een paar maanden geleden TM nog uitgestald stond ontkiemen nu doperwtenplantjes. Naast de lichtkoepel midden op de verdieping branden snelweggele groeilampen.

De plantenbakken zullen uiteindelijk het decor vormen voor de voorstelling die de twee groepen hier gaan spelen. Met thema’s als duurzaamheid, ecologie, urban farming en de instortende markt voor kantoorpanden lijken Dood Paard en De Warme Winkel de vinger stevig aan de pols van de tijd te hebben. Maar er is meer aan de hand. De voorstelling heet per slot van rekening Paradijs.

Op het woord ‘utopie’ reageren de makers van Dood Paard en De Warme Winkel nogal afhoudend: “Utopisch denken is te weinig concreet, vind ik”, zegt Bakker, “Er hangt een alomvattend toekomstbeeld aan vast.” De Man: “Maar in de start van het project zit wel een heel idealistische, utopische drive: het idee dat we de hele straat hier zouden kunnen voorzien van groente.” “Utopisch betekent ook onmogelijk”, vult Topper aan, “en dit lukt wél, al is het op een kleine schaal.”

Ondanks de bescheidenheid van de makers denk ik dat er toch een niet mis te verstane utopisch aspect aan dit project zit. Achter de naïeve ideeën over de mogelijkheden van stadstuinieren en de retoriek over alternatieve economische modellen is dit ook een samenleving in het klein.

Continue reading “De ironische utopie” »

Voorstuk Superkapitalisten

Twee acteurs repeteren in een zaaltje ergens op het WG terrein. Ze moeten in de voorsteling uit hun rol vallen en even ‘zichzelf spelen’. Regisseur Lineke Rijxman is niet tevreden: “Het is mèh. De energie is te laag. Het moet echt een gesprek zijn, niet een uitwisseling van vooraf ingenomen stellingen.” Nog eens doen ze de scène, en nog eens. Steeds meer gaat het sprankelen en vonken.

De acteurs zijn Sieger Sloot en Eva Marie de Waal. Vorig jaar maakten ze in een paar maanden tijd onder de hoede van theatergroep Mugmetdegoudentand de goed ontvangen voorstelling Superkapitalisten, die vanaf vandaag drie weken terugkomt in Bellevue. Het is een voorstelling over de ideeën van schrijfster en filosofe Ayn Rand en een van haar volgelingen, de Amerikaanse econoom Alan Greenspan, jarenlang directeur van de centrale bank en daarmee een van de voornaamste menners van het globale kapitalisme.

“We hebben de voorstelling vorig jaar in drie maanden geschreven én gerepeteerd”, vertelt Sloot na afloop van de repetitie, “Dat is onmogelijk kort. Het is eigenlijk absurd dat het zo goed is gegaan.” “Nu hebben we de afstand om te reflecteren”, vult De Waal aan, “We hebben de voorstelling geactualiseerd –de SNS-bank is intussen omgevallen– en wat meer nuance aangebracht.”

Het idee voor de voorstelling ontstond op de verjaardag van Sloot: “Eva Marie en ik kennen elkaar al lang en in die tijd speelde ik samen met Lineke Rijxman in een voorstelling van Mugmetdegoudentand. Eva Marie vertelde over een boek dat ik móest lezen: The Fountainhead van Ayn Rand. Terwijl ik net die avond van Lineke de biografie over Rand had gekregen. Zo viel het allemaal heel snel in elkaar: Eva Marie en ik wilden het samen maken, en Lineke moest het regisseren.”

Maar Ayn Rand is controversieel: haar filosofie is er een van bikkelhard egoïsme en laissez-faire kapitalisme. Liefde is niets anders dan wederzijds eigenbelang, iedere vorm van collectief denken is verachtelijk. The Fountainhead, over een compromisloze architect en zijn ruggegraatloze concurrent, is het favoriete boek van zulke uiteenlopende mensen als Geert Wilders en Ivo van Hove.

De Waal: “We zijn in de voorstelling vrij kritisch op haar, maar ik kan me voorstellen dat je door dat boek gegrepen wordt. Het is een pleidooi voor authenticiteit. Het gaat over het gevecht dat iedereen met zichzelf heeft: welke compromissen sluit ik terwijl ik mijn idealen probeer te verwezenlijken.” Sloot: “Maar ik hoop toch dat die mensen niet alleen maar fan zijn. Je leest het en denkt: oh, zo zou ik ook wel willen dat de wereld in elkaar zit. Maar het is uiteindelijk veel te zwart-wit.”

De twee verdiepten zich ook in het leven van Rand, die geboren werd in een joodse familie in het Rusland van voor de revolutie. Ze maakte de bolsjewistische machtsovername mee, die haar familie ruïneerde voordat ze naar Amerika vluchtte. Sloot: “Eigenlijk kun je stellen dat haar hele filosofie voortkomt uit haar jeugdtrauma: de onteigening van het familiebedrijf door de communisten. En dat is haar blinde vlek geweest.” De Waal: “Maar dat verhaal maakt haar ook wel weer sympathiek.”

De voorstelling drijft op het dramatische gegeven dat Alan Greenspan op tachtigjarige leeftijd moest verantwoorden voor zijn rol in het ontstaan van de kredietcrisis. Sloot: “Hij is gedwongen om min of meer afstand te nemen van de ideeën die hij zijn hele leven heeft aangehangen.” De Waal: “En we suggereren dat ze misschien ooit iets hebben gehad. Dat is dichterlijke vrijheid, maar het is spannend dat hij haar afzweert, terwijl hij misschien wel nog wel veel voor haar voelt.”

Maar De Waal en Sloot vertellen niet alleen het verhaal, ze meten ook zichzelf af aan de strenge maatlat van Rand. De Waal: “We stappen als het ware uit de voorstelling. Dat was voor ons echt nieuw. Maar Lineke en Joan Nederlof vonden dat we ons zelf niet buiten beschouwing konden laten. Bovendien maken we deze voorstelling bij Mugmetdegoudentand en dat persoonlijke engagement is essentieel voor hun stijl.” Sloot: “En dit is zo’n interessant onderwerp dat nog interessanter wordt als je ziet wat het met ons zelf doet.”

En dus vertelt Sloot over zijn ervaringen bij het inspreken van commercials. “Ik doe dat veel, en het geeft mij bijvoorbeeld de mogelijkheid om fulltime aan deze voorstelling te kunnen werken. Maar ik worstel er wel mee. Hoe geloofwaardig ben ik als ik een voorstelling maak over de uitwassen van het kapitalisme en ondertussen een onderdeel van dat kapitalisme in stand help houden?” De Waal: “Die vraag beantwoorden we niet. Het antwoord is ook voor iedereen anders. Maar de vraag stellen is al interessant genoeg.”

Superkapitalisten speelt van 21/5 t/m 9/6 in Bellevue. Meer info op www.superkapitalisten.nl

 

Recensie: Garry Davis van Marjolijn van Heemstra

Parool,recensies — simber op 24 mei 2013 om 10:00 uur
tags: , ,

Waarom kan Marjolijn van Heemstra zo makkelijk reizen naar haar vriendin Souad in Libanon, en is het vrijwel onmogelijk voor Souad om fort Europa binnen te komen? Simpel, zegt Souad: jouw leven is meer waard dan het mijne. Van Heemstra –dichteres, journalist en theatermaker– vindt dat een onverdragelijke gedachte en zoekt een manier om zich tegen die ongelijkheid te verzetten.

Garry Davis is de derde voorstelling die Van Heemstra maakt over het thema ‘verbondenheid’; sober, documentair verteltheater, waarin ze bijna essayistisch persoonlijke belevenissen en grote thema’s samenvoegt. De Garry Davis uit de titel is een Amerikaanse musicalster en vredesactivist die het wereldburgerschap uitdraagt en de wereld rondreist met zijn zelf bedachte wereldpaspoort. Van Heemstra gaat bij de inmiddels 91-jarige idealist op bezoek.

Ze vertelt erover, en over de avonturen met haar eigen wereldpaspoort, in een glinsterend gouden kostuum, in een volgspot voor een rood theatergordijn; schuchter bij zoveel show die niet bij haar past. Maar dat is de les van Davis: de marechaussee op Schiphol die haar niet doorlaat is alleen maar een betere acteur met een mooier kostuum. Nationale identiteit is slechts theater, als je het daar niet mee eens bent, moet je beter theater maken.

Wat het zo’n goede voorstelling maakt is de frictie tussen Van Heemstra’s verbeten, ingetogen moralisme en het exuberante, praktische en niet van ironie gespeende idealisme van Davis, dat ze zich moeizaam probeert eigen te maken.

Ze eindigt met een musicalnummer dat tegelijk zoet, hoopvol, theatraal, naïef en ontroerend is. Ondanks dat ze haar doel niet direct weet te verwezenlijken, heeft ze een mogelijkheid voor verzet gevonden. Nu is het een kwestie van oefenen.

Garry Davis van Marjolijn van Heemstra en het Ro Theater. Gezien 16/5 in Frascati. Aldaar t/m 23/5. Meer info op www.rotheater.nl

Recensie: Theater na de Dam

“Zonder herinnering geen dialoog. Zonder dialoog geen herinnering. Zonder herinnering geen toekomst.” Theatermaker Sadettin Kirmiziyüz ligt al op de grond als hij Theater na de Dam onbedoeld een motto geeft. Net als de eerdere personages die hij speelde is hij eerst gevangen door een rood zoeklichtje en daarna koel neergeknald. Voor sommigen is herinneren gevaarlijk.

Voor het vierde jaar vond zaterdag Theater na de Dam plaats, een programma van theatervoorstellingen die direct of indirect over de Tweede Wereldoorlog gaan, aansluitend op Dodenherdenking. Veel uitvoeringen zijn reprises (zoals Al mijn Zonen van Toneelgroep Amsterdam of Hannah & Martin van Mugmetdegoudentand), maar Theater na de Dam produceert jaarlijks  zelf ook een paar eigen voorstellingen.

Zo speelde Kirmiziyüz de voorstelling Ararat, stonden Freek en Hella de Jonge in het Compagnietheater, ging Adriaan van Dis in dialoog met de jonge acteurs van De Hollanders en, het meest grootschalig, studenten van de Amsterdamse toneelschool traden met enkele coryfeeën op in Carré onder de titel Talloze namen. De achttien studenten gingen samen met studieleider en regisseur van de avond Ruut Weissman op reis naar Auschwitz en doen op deze avond verslag van hun indrukken, in beweging en muzikaal, versneden met het verhaal Helmert Woudenberg, zoon van twee NSB’ers die beiden de oorlog niet overleefden. André van Duin, Meral Polat en Marlies Heuer verzorgen intermezzo’s.

Zo’n avond wordt al snel een wedloop van indrukwekkendheid, maar de toon blijft gepast plechtig met af en toe een lichte toets. Het levensverhaal van Woudenberg, sober en sonoor verteld, is werkelijk onvoorstelbaar, Polat zingt schitterend een onbekend lied van Brecht en Van Duin draagt ingehouden het gedicht voor van Willem Willink over de goochelaar Ben Ali Libi.

Daar hebben de studenten helaas weinig aan toe te voegen. Jazeker, ze kunnen ontegenzeggelijk mooi samenzingen in diverse stijlen, ritmisch stampen en toepasselijke poëzie voordragen, maar hun reflecties op het verdriet, de woede en de gêne die ze voelden in het concentratiekamp blijven te particulier en te vlak. Pas aan het eind, als Woudenberg het heeft over de “verloren levens” van zijn ouders, ellendig gestorven op hun 21e en 25e, snap je de drang van de studenten die zo’n beetje dezelfde leeftijd hebben.

Intrigerende reflectie was wel te vinden bij Kirmiziyüz, die het in Ararat wilde hebben over de Armeense genocide van 1915, in het land van zijn grootouders, Turkije. Maar de kwestie blijkt te groot en te beladen om überhaupt op een eenduidige manier te vertellen. Hij is een innemende speler die verschillende personages neerzet –Noach die met zijn Ark in het gebied strandt, een oude huurmoordenaar, een pasja die het verdacht goed voor heeft met de Armenen– die uiteindelijk een voor een worden neergeschoten.

Het initiatief van Theater na de Dam kan niet hoog genoeg geprezen worden. Waar de officiële herdenking de laatste jaren steeds opnieuw wordt ontsierd door conclicten over wie er wel en niet bij hoort, is de kunst –en speciaal het theater– dé plek waar deze spanningen tot uiting kunnen komen, waar de hoge moraal geconfronteerd wordt met de menselijke zwakte en waar argumenten het emotionele gewicht kunnen krijgen dat bij de geschiedenis past. Zelfs als niet alle voorstellingen in het programma die hoge aspiraties waarmaken, is Theater na de Dam nog steeds een traditie die niet meer mag verdwijnen.

Theater na de Dam. Gezien: Talloze Namen (5/5) in Carré en Ararat (3/5, try-out) van Sadettin Kirmiziyüz in Frascati. Meer info www.theaternadedam.nl

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 Unported License.
(c) 2024 Simber | powered by WordPress with Barecity