“Wat het publiek nodig heeft is oude, gevestigde ideeën.” Je zou bijna denken dat STAN haar meest reactionaire personage serieus neemt: om haar 25-jarig bestaan te vieren herneemt de Vlaamse toneelgroep een 21 jaar oude voorstelling.

JDX – a public enemy is Vijand van het volk van Ibsen dat de vier toneelspelers Jolente De Keersmaeker, Sara De Roo, Damiaan De Schrijver en Frank Vercruyssen, aangevuld met Annette Kouwenhoven als half meespelende souffleur virtuoos, razensnel en kraakhelder spelen.

Vijand van het volk gaat over een dokter die ontdekt dat de geneeskrachtige baden van de stad vervuild zijn. Aanvankelijk prijst de stad hem voor het afwenden van groot onheil, maar de burgemeester, tevens de broer van de dokter wijst op de enorme kosten die reparatie met zich mee zou brengen en de mogelijke reputatieschade voor de stad. Langzaam keert de publieke opinie zich tegen de klokkenluider en wordt hij een vijand van het volk.

STAN speelt de vele rollen met vier acteurs, zonder attributen, met alleen een poel licht op de plaats van handeling. Razendknap is hoe de spelers met minieme details ieder personage een eigen accent geven, zonder de losse, aan Discordia en ’t Barre Land verwante stijl te doorbreken. Daarbij zijn deze spelers zó goed op elkaar ingespeeld dat de hele voorstelling wordt opgetild in een prachtige lichtheid.

Geestig is het ook heel vaak, met De Schrijver’s burgemeester als geniale clown. Tegenover hem staat de uiterst serieuze Vercruyssen als de vasthoudende dokter. Ik weet niet waar JDX – a public enemy twintig jaar geleden over ging, maar nu herken je moeiteloos de paralellen met Assange of Snowden. Dat is de kracht van repertoire: de oude, gevestigde ideeën blijven altijd actueel.

JDX – a public enemy van STAN. Gezien 9/4/14 in De Brakke Grond. Aldaar t/m 12/4. Meer info op www.brakkegrond.nl

Frank Vercruyssen en Damiaan De Schrijver staan te prutsen met apparaat en een plaat triplex. Het machientje is een piepklein en geavanceerd projectortje, het triplex dient als scherm. “Hadden we deze niet geleend van Discordia?”, vraagt De Schrijver. En als uitleg tegen het publiek: “Alles wat wij hebben is geleend of afgekeken van Discoria.” Dat klopt; niet alleen aan het decor, met katrollen opgehangen coulissen van gele stof en papier, maar ook aan de open speelstijl en de sobere manier van toneelrepertoire brengen is de invloed van de Amsterdamse groep te zien.

Vercruyssen en De Schrijver vormen samen met Sara de Roo en Jolente De Keersmaeker de kern van Toneelgroep Stan, opgekomen met de Vlaamse golf in de vroege jaren negentig. Eind 2009 vierde de groep haar twintigjarig bestaan met een paar 24 uur durende happenings waarop vele toneelvrienden aanschoven om half improviserend mee te spelen.

De voorstelling Oogst is een uitvloeisel van die etmalen. Vier avonden spelen ze in Frascati min of meer hetzelfde programma van losse scènes, maar steeds met andere gasten. Gisteren deden onder anderen de actrices Wine Dierickx en Maartje Remmers van Wunderbaum mee en zorgde altviolist Paul De Clerck voor muziek.

Er lijkt weinig overkoepelende thematiek te zijn, of het moet zijn dat de spelers van Stan in de gekozen fragmenten steeds het establishment vertegenwoordigen. In een paar scènes uit De Meeuw speelt De Roo steeds het oudere personage – de actrice Arkadina of de schrijver Trigorin – en de jonge acteur Thomas Janssens doet de opkomende generatie. Vercruyssen, binnen Stan de ongemeen intense tegenpool van de koddige De Schrijver, speelt een huiveringwekkende ondervrager in One for the road van Harold Pinter en Jeroen Perceval is zijn slachtoffer.

Niet alles in interessant, zoals een nogal pathetisch gedicht over Libië en een internetfilmpje over atoomproeven. En daar schuilt misschien ook het dilemma van Stan van de laatste jaren: de groep maatschappelijk betrokken kunstenaars blijkt toch vooral uit te blinken in schitterend komediespel.

Hoogtepunt van de avond is dan ook de korte klucht Het Huwelijksaanzoek van Tsjechov dat door De Schrijver en De Keersmaeker met hulp van komiek Dirk Van Dijck tot grote hoogte wordt gestuwd. Maar vandaag en morgen is er weer een ander programma, waarbij ook Discordia zelf acte de présence zal geven.

Oogst van Stan. Gezien 26/4/11 in Frascati. Aldaar t/m 29/4. Meer info op www.stan.be

Jolente de Keersmaeker gaat op haar rug liggen en zet heel voorzichtig een stoelpoot op haar wang, een andere actrice balanceert een viltstift tussen haar kin en haar borst, en nog een op haar schoen. Verveeld zijn ze, de personages uit De Eenzame Weg, en op zoek naar balans.

Eerder dit seizoen toonde De Theatercompagnie al de onvermoede moderniteit van Arthur Schnitzler met de voorstelling Het Wijde Land. De Weense toneelschrijver die werkte tussen de uitvinding van de psychologie en de Eerste Wereldoorlog begreep al in 1904 tot welke onvoorstelbare eenzaamheid het opkomende individualisme zou leiden.

Stan neemt afstand van het romatische naturalisme wat altijd nog een beetje aan Schnitzler hangt: de zes acteurs spelen steeds verschillende personages. Soms gebeuren de rolwisselingen heel expliciet, als een acteur achter een ander gaat staan en langzaam de gebaren en tekst overneemt; soms gaat het flitsend snel en soms merk je als toeschouwer dat in een van de vele puntige dialogen de twee sprekers elkaars personage hebben overgenomen en dan zijn alweer opnieuw verwisseld.

Het is geestig en verwarrend, maar niet hinderlijk: van de plot blijven alleen de vage contouren over -de schilderende bohemien Fichtner wil de jonge militair Felix na de dood van diens moeder vertellen dat hijzijn echte vader is- en de nadruk komt te liggen op de terugkerende pogingen van alle personages om een vorm van levensvervulling te vinden in de oneindige keuzemogelijkheden, maar ook op de daarmee contrasterende aardsheid van de acteurs.

Want tegenover de ontheemde individualisten van Schnitzler zet Stan de warmte en de solidariteit van het toneelcollectief. Vooral de mannen, allen met stevige baard vallen op. In een loepzuiver gespeelde monoloog legt Frank Vercruyssen met zijn nonchalante intensiteit uit dat onbaatzuchtige liefde niet bestaat, omdat de mens altijd streeft naar wederkerigheid. Maar zijn boodschap wordt doelbewust onderuit gehaald door de warme omhelzingen van de acteurs tussen de scènes. Die passen helemaal niet bij de afstandelijke personages, maar laten de ontroerende eenvoud van menselijk contact zien.

Stan is langzaam maar zeker een echt Europees gezelschap geworden dat zijn voorstellingen net zo makkelijk in het Engels of Frans speelt. Toch heeft de groep net als veel Belgische collega’s de laatste jaren veel moeite om in Nederland publiek te vinden. Dat is eigenlijk onbegrijpelijk. Stan is een bijzondere groep theatermakers wier werk altijd het bezoeken waard is en vaak, zoals deze Eenzame Weg, niet te missen.

De Eenzame Weg van Stan. Gezien 15/5/07 in de Brakke Grond, aldaar t/m 17/5, tournee in Nederland t/m 30/5. Meer info op www.stan.be